Aan de hand van een retrospectief van de films en het culturele en politieke werk van Steve Bannon doet Het Nieuwe Instituut een poging om de wording van alt-Right te verklaren. Dat valt niet mee als de samensteller uitkomt bij Paul Cliteur.
Het is zinnig om een expositie wijden aan Steve Bannon (1953) want de man is de belangrijkste exponent dat de alternatieve rechtse beweging die in de Verenigde Staten geleid heeft tot een meerderheid voor Donald Trump bij de presidentsverkiezingen van 2017. Bannon is bekend vanwege het plaveien van de weg met de uitgave Breitbart News Network, alvorens hij campagneleider werd voor Trump en na diens overwinning Chief Strategist op het Witte Huis.
Na de bonje tussen beiden keerde Bannon terug naar Breitbart. Recent kwam hij in het nieuws als bestuurder van Cambridge Analytica, het bedrijf dat valselijk profielen van 87 miljoen Facebook-deelnemers verwierf en inzette in de Trump-campagne.
Wij kennen nauwelijks het vroegere filmwerk van Bannon, dus is het aardig dat daarover een expositie is opgetuigd. Van 2004 tot 2016 maakte hij negen films. Boeiender nog, vind ik, is zijn periode daarvoor. Zo is te zien, op video, hoe een jonge Bannon-kop uitlegt hoe belangrijk de ecologische experimenten zijn in de besloten omgeving van het complex Biosphere 2 in Arizona, waar hij in 1993 waarnemend directeur was. Met 200 miljoen dollar van een oliemiljardair werd gepoogd om de effecten van besloten leven van een groep mensen in een ‘nieuwe biosfeer’ te onderzoeken.
Het eindige met medische problemen, ruzie en rotzooi, maar – zo valt elders te lezen – vormde wel een inspiratiebron voor tv-format Big Brother. Bannon zelf werd klimaatontkenner, maar bij Biosphere 2 stond hij nog voor onderzoek naar de vervuiling en opwarming van de aarde. Hoe is die overgang verlopen, met welke motivaties?
Dat wordt niet goed duidelijk en ook de filmloopbaan van Bannon in Hollywood tot 2004 komt nauwelijks aan bod. Wel toont de expositie helder hoe de documentaires van Bannon vanaf 2004 een culturele weg plaveien die aan de politiek vooraf gaat. Gesuggereerd wordt dat de culturele beweging de politieke alt-Right heeft gevormd, maar je kunt ook culturele en politieke uitingen – als historicus – zien als logische uitingen van een decennialange ontwikkeling.
We zien bijvoorbeeld het presidentschap van Barack Obama langskomen als een versterkend effect van alternatief rechts. Hij versloeg de Tea Party weliswaar, maar zijn achtjarig bewind en zijn aanhang van ‘links Amerika’ versterkten juist de rechtse krachten in de VS.
De docu’s van Bannon begonnen met In The Face of Evil over Ronald Reagan, als een antwoord op de aanslagen van 9/11. De trailer zegt genoeg over de bestrijding van ‘het kwaad’ dat Bannon voor ogen heeft. Net zo tekenend is zijn film The Undefeated over Sarah Palin. Dat brengt de vraag: hoe zat het ook al weer met haar? Jammer dat niet Sarah Palin de tegenspeler werd van Hillary Clinton? Ze bekeerde zich in 2016 tot aanhanger van Trump. Wat was de rol van Bannon?
De propaganda en extreme opvattingen van Bannon komen goed tot uiting in documentaire The Torchbearer, over religieus geïnspireerd onderscheid tussen goed en kwaad en de noodzaak van bestrijding van dat kwaad – de Islam – door het Westen. De expositie toont de agkeer van alt-Right van de linkse bewegingen die ontstonden onder invloed van Saul Alinsky met zijn Rules for Radicals, (1971) en de verbanden met en invloeden van figuren als Lee Strahanan, David Horowitz, Pam Key. Steve Howe en Brandon Darby.
Al surfend over YouTube op zoek naar de docu’s van Bannon stuitte ik op How Steve Bannon sees the World van Vox en een overzicht van zijn films op Quartz, en iets over de grote invloed van auteur Steve Howe op Bannon
Kunstenaar Jonas Staal presenteert de expositie in de staal- en betonkolos Het Instituut in het Rotterdamse museumkwartier. Zijn werk wordt gedragen door een politieke opvatting, en eentje die haaks staat op die van de alt-Right beweging. Wellicht is het geen verrassing dat hij de mogelijkheid aangrijpt om Thierry Baudet met zijn homeopathische verdunning en Paul Cliteur en zijn cultuurmarxisme te kritiseren in één verklarende tekst met ook de Noorse terrorist Anders Breivik.
Ook heeft Staal de mogelijkheid te baat genomen ‘hoe een mogelijk ‘emancipatorische propagandakunst’ als tegenantwoord kan worden ontwikkeld’. Nog afgezien van het jeuk veroorzakende woord ‘tegenantwoord’ is het jammer als een expositie expliciet politiek moet worden.
Dat doet afbreuk aan het goede uitgangspunt van de expositie. Staal is in Leiden gepromoveerd op propagandakunst en zou dus bij uitstek kunnen uitleggen hoe de lijn loopt van artistiek werk naar politieke praktijk. Het is goed om de langere termijn te laten zien. Maar hoe verloopt nu precies die invloed, vooral ook sociaalpsychologisch? Hoe ontwikkelen ideeën zich onder aanhoudende retoriek van die propagandafilms?
Een goede expositie wekt dit soort vragen op, en ook twijfel. Zo vroeg ik me al lopende tussen de wat fletse panelen met voornamelijk video’s waaruit de expositie is opgebouwd: hebben we in Nederland ook een culturele stroming die Wilders en/of Baudet inleiden? Waarom heeft Geert Wilders voor zijn mislukte filmpje Fitna geen gebruik gemaakt van (het werk van) Bannon? Weliswaar moet ook hij het in de propaganda hebben van knip- en plakwerk, maar het lijkt tenminste op volwassen film. Fitna was broddelwerk vergeleken met de docu’s van Bannon.
Met de afbreuk door politieke uitgangspunten van Jonas Staal in gedachten, is de Bannon-expositie niet fantastisch maar wel aardig. Ook columnisten die op The Post Online er hun levensvreugde aan ontlenen om te schoppen en slaan naar opvattingen en mensen die hun niet bevallen, kunnen de steeds boeiender stad Rotterdam hiervoor eens aandoen voor wat introspectie..
Steve Bannon: A Propaganda Retrospective Een tentoonstellingsproject van Jonas Staal, gezien 28 april 2018 in Het Nieuwe Instituut in Rotterdam, nog te zien tot 23 september 2018
