Te zien in Amsterdam Museum: 1001 vrouwen in de 20ste eeuw

Foto: Biljet van 10.000 roepia met het portet van Tjoet Nja Din (1998). Tjoet Nja Din ca.1850-1908. Leidt een klein guerrillaleger tegen de Nederlandse troepen die Atjeh willen onderwerpen. Ze wordt in 1905 door Nederlandse manschappen gevangen genomen en een jaar later naar Java gebracht. Daar leeft ze in ballingschap tot haar dood en geeft koranlessen. Cut Nyak Dhien (haar naam in Indonesische spelling) wordt in 1964 uitgeroepen tot nationale heldin van Indonesië.

Verhalen van inspirerende, beroemde en beruchte vrouwen

Vanaf 4 oktober 2018 tot en met 10 maart 2019 is in het Amsterdam Museum de tentoonstelling 1001 vrouwen in de 20ste eeuw te zien. Samen met Els Kloek, de initiator en samenstelster van het gelijknamige boek, presenteert het Amsterdam Museum meer dan 125 bekende en minder bekende vrouwen die, ieder op hun eigen manier, een rol hebben gespeeld in de twintigste eeuw. De veelheid aan verhalen geeft een verrassende kijk op de geschiedenis van de vorige eeuw. Al ligt de nadruk op het verleden, de tentoonstelling is uiterst actueel: ook vandaag de dag zijn mogelijkheden en hindernissen voor vrouwen onderwerp van gesprek.

Als vervolg op haar tot beste geschiedenisboek aller tijden uitgeroepen ‘1001 vrouwen in de Nederlandse geschiedenis’ (2013) presenteert historica Els Kloek op 3 oktober 2018 haar boek ‘1001 vrouwen in de 20ste eeuw’ met daarin 1001 biografieën van overleden vrouwen die leefden in de twintigste eeuw. Hieruit selecteerde Kloek samen met het Amsterdam Museum ruim 125 vrouwen met wie de bezoeker van dichtbij kennis maakt; de bezoeker leert hun verhalen kennen en ontdekt wat hen zo bijzonder maakt. Sommige vrouwen zijn beroemd of juist berucht, anderen nauwelijks bekend. Het waren politica’s, feministen, wetenschapsters, treinkaapsters, sportvrouwen, directrices of vrijheidsstrijdsters. Ze deden iets voor het eerst, of ze deden iets het best. Ze streden voor rechten, ze veroverden het publieke domein, ze zaten in het verzet, of juist bij de NSB, ze pleegden aanslagen, ze excelleerden in vormen van kunst of ze wilden de wereld veranderen.

Te zien
In de tentoonstelling zijn naast portretfoto’s van de vrouwen ruim 300 objecten te zien. Deze documenten, gebruiksvoorwerpen en foto’s vertellen steeds het verhaal van een van de 1001 vrouwen, over het bijzondere wat zij heeft gedaan of heeft meegemaakt en over de uitdagingen in de tijd waarin zij leefde. Het zijn vaak persoonlijke gebruiksvoorwerpen, zoals een bril, kledingstuk of schaatsen, waardoor de bezoeker in bijna direct contact met de betreffende vrouw komt. Er zijn ook objecten te zien die iets vertellen over haar betekenis: een boek dat zij schreef, poppenkastpoppen waarmee zij optrad of een microscoop die zij produceerde. Irma Boom, die ook het boek ‘1001 vrouwen in de 20ste eeuw’ vorm gaf, maakt het ontwerp van de tentoonstelling. Zij kiest voor een stoer ontwerp, dat aansluit bij het onafhankelijke karakter van de vrouwen.

Op speeddate met de twintigste eeuw
De vrouwen in de tentoonstelling zijn chronologisch ingedeeld in vijf generatiecohorten. Aan de hand van hun belevenissen en prestaties wordt de Nederlandse geschiedenis verteld. Vrouwen waren betrokken bij grote gebeurtenissen zoals de kiesrechtstrijd, de Tweede Wereldoorlog, de wederopbouw en de jeugdrevolte. Maar ook minder bekende gebeurtenissen komen aan bod. Zo weten weinig mensen dat Beatrix de Rijk als eerste Nederlandse vrouw in 1911 een vliegbrevet haalde en dat vanaf 1958 een vrouw, Jakoba Mulder, als directrice van de Dienst Publieke Werken jarenlang alle stedenbouwkundige beslissingen in Amsterdam nam. Met deze tentoonstelling biedt het Amsterdam Museum een unieke inkijk in de geschiedenis van Nederland in de twintigste eeuw.

Herkenning, verwonder en inspiratie
De bonte verzameling vrouwenlevens roept zowel herkenning als verwondering op. Te zien zijn beroemde vrouwen van wie hun rol in de geschiedenis bekend is, zoals Majoor Bosshardt, Koningin Juliana of Mies Bouwman. Verwondering komt vooral bij onbekende vrouwen die toch een interessante rol speelden. Wie kent bijvoorbeeld de Surinaamse Misi Francina de Neef, die zich als weldoenster inzette voor armen en naamgeefster is van de Mis de Neef-dracht? Of Bet van Beeren, die al in 1927 een café opende op de Amsterdamse Zeedijk waar homoseksuele mannen en vrouwen zichzelf mochten zijn?

Veel van de geselecteerde vrouwen zijn een bron van inspiratie. Zoals Carrie Pothuis-Smit, die bij de eerste vrouwelijke gemeenteraadsleden in Amsterdam behoorde en later ook de eerste vrouw in de Eerste Kamer was en Dolle Mina Nora Rozenbroek, die een voortrekkersrol speelde in de tweede feministische golf. Maar lang niet alle vrouwen in de tentoonstelling zijn per se rolmodellen. Zo was Olga de Ruiter, die op verzoek van NSB-voorman Anton Mussert in 1941 leidster werd van de Nationaal-Socialistische Vrouwenorganisatie, een vrouw die aan de ‘foute’ kant van de geschiedenis stond. Ook haar verhaal wordt verteld in de tentoonstelling.

De diversiteit aan opmerkelijke vrouwen en de verhalen over wat hen zo bijzonder maakt roepen verschillende emoties op. Sommige verhalen zijn vrolijk of stemmen tot trots. Bij andere verhalen zal men woede of verdriet ervaren. De meeste vrouwen en hun verhaal zullen bezoekers echter inspireren. Het zijn namelijk stuk voor stuk krachtige vrouwen die iets hebben gedaan of hebben bereikt in een tijd dat er voor vrouwen veel minder mogelijk was.

Open blik van nu
Bij een aantal vrouwen vertelt een bekende Nederlander, onder wie oud-nieuwslezeres Noraly Beyer, schrijver en filosoof Maxim Februari en voetbalster Tessel Middag, waarom de vrouw hem of haar inspireert. Zo reflecteert politieagente en tv-persoonlijkheid Ellie Lust op het leven van heilsoldate majoor Bosshardt. Met de open blik van nu wordt teruggekeken op de geschiedenis. Bezoekers kunnen ook zelf namen van vrouwen toevoegen aan ‘1001 vrouwen’.