Stichting Onderzoek Marktinformatie (SOMI) is bezorgd over de voortdurende nalatigheid van TikTok om de veiligheid van gebruikers te waarborgen. De afgelopen week overleden twee personen – een tienjarig Italiaans meisje en een 18-jarige Pakistaan – aan de gevolgen van het meedoen aan challenges die het sociale medium promoot om haar eigen populariteit te vergroten. Ook blijkt uit verschillende recente berichtgeving dat kinderlokkers steeds vaker via het sociale medium naar slachtoffers zoeken. De stichting gaat juridische stappen nemen tegen het Chinese platform en roept de Nederlandse en Europese toezichthouders op om in actie te komen voordat het “ook in Nederland te laat is”.
Het 10-jarige Italiaanse meisje dat afgelopen week kwam te overlijden, deed vermoedelijk mee aan de blackout challenge, waarbij ze zichzelf opzettelijk zo lang mogelijk liet stikken. De blackout challenge is één van de vele uitdagingen die op het platform worden aangehaald door de vaak jonge deelnemers en waar SOMI al maanden voor waarschuwt. Zeker nu jongeren vooral binnen zitten en vaak zonder voldoende begeleiding de eerste stappen in de online wereld zetten, zijn ze in toenemende mate kwetsbaar geworden voor manipulatie, grooming en sextortion via het platform, vindt de stichting. Hoewel TikTok in theorie een minimumleeftijd van 13 jaar hanteert, is deze in de praktijk voor kinderen gemakkelijk te omzeilen.
Als gevolg van het Italiaanse voorval heeft de Italiaanse toezichthouder het sociale medium geblokkeerd voor alle gebruikers waarvan de leeftijd niet is geverifieerd. De blokkade volgt op een eerdere waarschuwing voor TikTok van de Italiaanse waakhond, juist vanwege het gebrek aan bescherming voor minderjarigen en het ontwerp van leeftijdsbegrenzingen die voor minderjarigen makkelijk te omzeilen bleven.
Volgens SOMI had het Italiaanse voorval ook zomaar in Nederland kunnen gebeuren: “Uit een recent onderzoek van onderzoeksbureau Multiscope blijkt dat het gebruik van TikTok in Nederland onder 12-jarigen het hoogst is: 64 procent gebruikt de app. Volgens de regels zouden zij dat onder ouderlijk toezicht moeten doen. Maar de leeftijdscheck van 13 jaar die door TikTok wordt opgelegd is gemakkelijk te omzeilen. Bovendien, wanneer we naar Europese privacyrichtlijnen kijken, zou de leeftijdsgrens op 16 jaar moeten liggen,” zegt Cor Wijtvliet, mede-oprichter van SOMI.
“Naast de vele levensgevaarlijke challenges is TikTok een paradijs voor kinderlokkers. Kwaadwillenden kunnen gemakkelijk een account aanmaken en zich voordoen als een leeftijdsgenoot. TikTok zegt te geven om de veiligheid en privacy van minderjarigen, maar in de praktijk doet ze structureel te weinig tegen de gevaren van het platform. Zowel in de Verenigde Staten als in Zuid-Korea is de onderneming eerder beboet voor haar agressieve groeistrategie, zonder dat het de slachtoffers schadevergoeding heeft aangeboden. Dat is de praktijk. Het is wachten op een ernstig voorval hier in Nederland,” vervolgt Wijtvliet.
SOMI roept zowel de Nederlandse als de Europese toezichthouder op om in te grijpen bij TikTok en minderjarigen te beschermen tegen de gevaren die het platform voortdurend oplevert. Ondertussen bereidt de stichting juridische stappen voor tegen het sociale medium: “Wij hebben al contact namens de deelnemers van onze privacy claim, maar dit loopt nog veel te traag. Voordat juridische stappen TikTok aan banden leggen, is het misschien al te laat,” zegt Wijtvliet.
SOMI startte eind vorig jaar een onderzoek tegen TikTok namens haar deelnemers, met het doel te bevestigen dat TikTok de Nederlandse AVG schendt. De stichting vroeg namens de deelnemers de data op die TikTok heeft verzameld en uitleg over hoe het bedrijf deze data heeft verwerkt. Het Chinese platform wordt ervan verdacht de data – van voornamelijk minderjarigen – zonder expliciete instemming van de ouders met derde partijen te delen.
In een reactie verwierp TikTok de klachten van SOMI met betrekking tot privacy- en AVG-schendingen en stelde het bedrijf dat het zou gaan om loze beschuldigingen uit persverhalen die niet waar zouden zijn. Wat ontbrak in het antwoord, is duidelijkheid over de bescherming van minderjarigen, het verzamelen en verspreiden van persoonlijke gegevens, de beveiliging van de verwerking en andere zorgen die door SOMI worden aangekaart. Toch eindigde TikTok hun reactie met de mededeling dat het bedrijf zich inzet voor het beschermen en respecteren van de privacy van hun gebruikers.
De door de AVG voorgeschreven termijn waarbinnen bedrijven na ontvangst van een verzoek voor een uitdraai van opgeslagen persoonsgegevens, is één maand. Deze termijn is inmiddels versteken. SOMI is in onderhandeling met TikTok om de persoonsgegevens alsnog collectief op te vragen. Daarnaast zal de voorgenomen klacht, die zou volgen op de analyse van de persoonsgegevens, morgen versneld worden ingediend bij de toezichthouder Autoriteit Persoonsgegevens. Ook bereidt de stichting een civiele collectieve claim voor namens haar deelnemers in Nederland, Duitsland, België en het Verenigd Koninkrijk. Het doel van het proces is het aan banden leggen van de overtredingen van TikTok en een schadevergoeding voor de deelnemers.
Bezorgde ouders waarvan kinderen gebruik maken, of gebruik hebben gemaakt, van TikTok kunnen ook deelnemen aan de claim tegen TikTok via de SOMI app, te downloaden in de App Store en Google Play.
