Theu Boermans’ mededogen met Mozarts kwelgeest Salieri mag dan niet tot uiting komen, met Amadeus maakt de regisseur een intrigerende toneel/muziek voorstelling.
De tweeling Peter Shaffer en Anthon Shaffer, geboren in een Joods gezin in Liverpool, werden beiden gelauwerde toneelschrijvers. Dit gegeven en de verschillende levens (de een homo, verhuisd naar New York gestorven in 2016 en de ander rokkenjager, verkast naar Australië en overleden in 2001) zou een mooi verhaal kunnen opleveren over tweestrijd, aversie en jaloezie tussen twee zeer begaafde creatieven.
De broers kenden die afgunst (waarschijnlijk) niet, ofschoon Peter bekende dat alle creatief werk altijd in zekere zin autobiografisch is. Dus ook zijn stukken over strijd tussen mannen, waarvan die tussen Salieri en Mozart de bekendste is geworden dankzij de film Amadeus van Milos Forman in 1984; waarvoor Peter Shaffer één van de Oscars kreeg. Uiteraard kreeg hij kritiek op zijn scenario, ook van Mozarts biografen, dat hij de oorlog van Salieri te zwaar had aangedikt. Helaas voor die criticasters, dat is kunst. Reeds Poesjkin en Rimski-Korsakov exploiteerden deze tergende afgunst.
Het toneelverhaal van Wolfgang Amadeus Mozart en Antonio Salieri is even eenvoudig als aanlokkelijk. Salieri, beziet als hofcomponist van Keizer Jozef II samen met andere kunstkopstukken met lede ogen de stormachtige opkomst van muzikaal wonderkind Mozart. Door afgunst verteerd, maakt Salieri er zijn levenswerk van om Mozart dwars te zitten; zowel creatief als financieel als (vooral) persoonlijk. De excentrieke levensstijl van Mozart aangrijpend om de deugniet waar mogelijk te vloeren.
Het Leitmotiv is het door God gegeven talent waar Salieri als brave borst aanspraak op maakt, maar dat tot uiting komt in de ene na de andere geniale compositie van Mozart. Die zijn werk immers in één streep tegen het papier klettert. Niet dwarsgezeten door enige kunstzinnige twijfel, maar des te meer door tragiek en karakterzwakte die vele genieën kwelt. Slechts afgunst rest Salieri, in al haar lelijke vormen.
Het kapotmaken van het rebelse genie culmineert in Mozarts dood aangezet door kwelgeest Salieri terwijl WA koortsachtig zijn Requiem componeert. Deze fenomenale climax onder de klanken van het Introïtus en Lacrimosa vormt een perfect slot van Amadeus. Maar Boermans moet natuurlijk niets hebben van voorspelbare perfectie, dus laat hij zijn club nog even doorspelen. Om nog eens te benadrukken dat Salieri tot zijn dood geen rust meer vindt: Mozarts nalatenschap, hoe miskend ook aanvankelijk, stelt zijn eigen werk voor eeuwig in de schaduw.
Drie uur lang rijgt Boermans heel afwisselende, soms schitterend scènes aaneen, met spelers op een toneeluitloop in de zaal en tussen het publiek. Hij geeft zijn Amadeus eigentijdse zijlijnen zoals uitdagend gedurfde en dus discutabele #metoo persiflages; overtuigend slechten van vermeende grenzen tussen hogere en populaire cultuur – als een Vondel en Bredero ineen; en ook clichématig gemopper op de Nederlandse kunstsubsidiëring.
Voor wie de film Amadeus van Miles Forman onvergetelijk is, krijgt met deze voorstelling van de Theateralliantie, Het Nationale Theater en Opera2Day een prachtige variatie in haar beeldvorming toegevoegd. Weer zet Mark Rietman met een hem op het lijf geschreven vileine, gelaagde rol een aanstekelijke gentlemen-boef neer, zo zoetjesaan zijn specialiteit. Ik vind hem een van onze grote acteurs.
En door de fraai passende, schitterende muziek, van een bijna twintig musici tellend orkest, 40 zangers en letterlijk bovenal de sopraan Lucie Chartin in de geweldige rol van Katherina Cavalieri. Met ook een geestige verwarring bij het Haagse publiek: musici krijgen na een fraai stuk applaus, toneel pas na afloop. Het komt samen in een nog weinig gehoorde luide ovatie aan het eind voor dit perfect op elkaar ingespeelde gezelschap.
Decor, licht, bijzonder kledingontwerp, kosten noch moeite zijn gespaard voor één van de meest bijzondere muziek/toneelproducties die we in Nederland hebben mogen zien. Ook Yela de Koning als Mozarts vrouw Constanze schittert. Keizer-goedzak Vincent Linthorst krijgt als zo vaak de lachers op zijn hand en Esther Scheldwacht en Jaap Spijkers zijn rolvast.
En Mozart? Later in Amadeus komt de energieke Sander Plukaard beter in zijn rol, als hij verlost wordt van aanhoudende ‘schijt’-teksten die zijn anale aberratie moeten weergeven en uit de tekst van Shaffer geschrapt hadden moeten worden. Na een paar uitingen weet je dat wel en raak je benieuwd naar Mozarts muzikale inspiratie voor het componeren van zoveel moois. Die kwam toch niet van zijn achterwerk?
De voorstelling Amadeus, 15 juni 2019 gezien in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag, is daar de omende week nog te genieten, dan drie weken in het DeLaMar heater en vanaf september in de rest van Nederland.*)
Foto’s: Joris van Bennekom
